Τρίτη 28 Ιουλίου 2009

Καταστροφές Κυπριακών θησαυρών στα κατεχόμενα

Η είδηση δεν είναι καινούρια. Πολλοί έχουν επισημάνει κατά καιρούς τις βεβηλώσεις που έχουν υποστεί τα θρησκευτικά μας μνημεία από τους Τούρκους εισβολείς στο κατεχόμενο κομμάτι της Κύπρου. Τι άλλαξε τώρα; Για πρώτη φορά μια επίσημη αρχή, η Επιτροπή Ελσίνκι του Αμερικανικού Κογκρέσου, κατέγραψε τις καταστροφές και τις λεηλασίες στην κατεχόμενη Κύπρο και έδωσε τα στοιχεία στη δημοσιότητα. Η έκθεση έχει τίτλο «Καταστροφή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο βόρειο τμήμα της Κύπρου και Παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου». Μετά από μακροχρόνια έρευνα, επισημαίνεται στην έκθεση ότι χιλιάδες εικόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χειρόγραφα, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά έχουν κλαπεί από εκκλησίες, ξωκλήσια και μοναστήρια και κατέληξαν σε διεθνείς δημοπρασίες. Βιβλιοθήκες, μουσεία, συλλογές θρησκευτικών έργων και αρχαιολογικοί χώροι έχουν λεηλατηθεί, βεβηλωθεί ή καταστραφεί.

Η Αμερικανική Έκθεση έχει ήδη κατατεθεί στο Καπιτώλιο σε ειδική επιτροπή, στην οποία συμπροεδρεύουν ο γερουσιαστής Μπεν Κάρντιν και ο βουλευτής Άλσι Χέϊστινγκς. Στις ακροάσεις που διεξήχθησαν πήρε μέρος ο Κλάους Γκάλας, εμπειρογνώμων σε θέματα Βυζαντινολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, ο Χ. Χοτζάκογλου, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και η κυρία Μάικλ Τζένσεν, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Πόλεμος και Πολιτιστική Κληρονομιά: Η Κύπρος μετά το 1974».

Η έκθεση ξεκινάει ως εξής: «Τριάντα πέντε χρόνια κατοχής της Βόρειας Κύπρου από τουρκικά στρατεύματα έχουν καταστρέψει πληθώρα αρχαιολογικών και θρησκευτικών μνημείων». Σύμφωνα λοιπόν με την έκθεση:

- 500 εκκλησίες ή ξωκλήσια έχουν λεηλατηθεί, κατεδαφιστεί ή υποστεί βανδαλισμούς.
- 133 εκκλησίες, ξωκλήσια και μοναστήρια έχουν βεβηλωθεί.
- 15.000 εικόνες, από τις οποίες 3.500 βυζαντινές, έχουν κλαπεί.
- 77 εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε τεμένη.
- 28 εκκλησίες χρησιμοποιούνται από τον τουρκικό στρατό.
- 2 εκκλησίες χρησιμοποιούνται από τις κατοχικές δυνάμεις ως νοσοκομεία.
- 13 εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε στάβλους, κοτέτσια, στάνες για πρόβατα και βόδια.

Υπάρχουν ακόμα και ορισμένοι ναοί που έχουν πωληθεί σε ιδιώτες που τους έχουν κάνει σπίτια τους, γκαλερί έργων τέχνης, ξυλουργεία, χώρους στάθμευσης, καφενεία, γυμναστήρια, ξενοδοχεία, κινηματογράφους, μουσεία ή και νυχτερινά κέντρα. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η εκκλησία του Σωτήρος στο χωριό Χρυσηλίου που έχει μετατραπεί σε νεκροτομείο, το μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, στην κατεχόμενη Λάπηθο, που έχει μετατραπεί σε ξενοδοχείο με την ονομασία «Αnastasia Resort Ηotel», με πισίνα και καζίνο, η εκκλησία της Παναγίας της Χρυσελεούσας στην κατεχόμενη Κατοκωπιά που έχει μετατραπεί σε στάβλο (εικόνα αριστερά), ενώ το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου στην κατεχόμενη επαρχία Αμμοχώστου έγινε από τους στρατιώτες του Αττίλα και τους εποίκους αποθήκη με πατάτες (εικόνα δεξιά).

Η πολιτιστική καταστροφή είναι τεράστια. Η κυρία Τζένσεν χρησιμοποίησε πολύ εύστοχα τον όρο «Πολιτιστική Κάθαρση». Και δεν είναι μόνο τα χριστιανικά μνημεία που έχουν υποστεί βεβηλώσεις. Υπολογίζεται ότι πάνω από 60.000 αρχαιολογικά αντικείμενα, έχουν κλαπεί και φυγαδευθεί από τα κατεχόμενα. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι ΗΠΑ έχουν υπογράψει μνημόνιο με την Κύπρο ότι όταν βρίσκει κλεμμένα Κυπριακά κειμήλια θα τα επιστρέφει. Βέβαια το πόσο θα ισχύσει αυτό το μνημόνιο είναι άλλο θέμα. Ίδιο μνημόνιο έχει υπογράψει και με το Ιράκ, η πολιτιστική καταστροφή του οποίου έχει συντελεστεί με την ανοχή, αν όχι την συγκατάθεση των ΗΠΑ. Και φυσικά να μην ξεχνάμε τους θησαυρούς που έχει χάσει η Ελλάδα, με προμετωπίδα τα γλυπτά του Παρθενώνα, που καμιά κυβέρνηση δεν έχει υποστηρίξει την επιστροφή τους. Είναι όμως γεγονός ότι αυτή η έκθεση δίνει μια ελπίδα. Φέρνει στο προσκήνιο την μεγάλη πολιτιστική καταστροφή στην Κύπρο και μπορεί να κάνει πολλούς Αμερικανούς βουλευτές να πιέσουν για μια πιο ευμενή, για την Κυπριακή πλευρά, επίλυση του πολιτικού προβλήματος. Αν όχι λύση, τουλάχιστον να απαιτηθεί σεβασμός από την Τουρκία προς τα μνημεία μας και να μας επιτραπεί η αναστήλωσή τους. Και φυσικά να πρωτοστατήσει στις πιέσεις η ελληνική πλευρά σε επίπεδο κυβέρνησης πια. Δεν γίνεται να τα περιμένουμε όλα από τους ξένους. Είχαμε ένα όπλο που δεν το χρησιμοποιήσαμε. Την απόφαση του ΟΗΕ της 24ης Νοεµβρίου 1981, που λέει ότι οι χώροι λατρείας πρέπει να επιστρέψουν στο σκοπό για τον οποίο ανηγέρθησαν. Τώρα λοιπόν προστίθεται και η έκθεση της Επιτροπής Ελσίνκι. Άλλωστε, όπως επισημαίνεται και στο τέλος της έκθεσης, η Τουρκία έχει νομική ευθύνη να απέχει από εχθρικές και καταστρεπτικές ενέργειες εναντίον της πολιτιστικής κληρονομιάς στο βόρειο, κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και να απαγορεύει και να παρεμποδίζει την κλοπή. Οι Τούρκοι όμως κωλυσιεργούν. Χαρακτηριστικό είναι ότι μέλος της Επιτροπής ανέφερε ότι αντίγραφο της έκθεσης έχει σταλεί στην τουρκική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, η οποία δεν την παρέλαβε. Ήρθε λοιπόν η ώρα για πίεση και δράση.


Τετάρτη 1 Ιουλίου 2009

Ευπαλίνειο Όρυγμα: Ένα αξεπέραστο τεχνολογικό επίτευγμα του ελληνικού πολιτισμού


Στο τελευταίο μου ταξίδι προς Πελοπόννησο, παρατήρησα πως η μεγαλύτερη από τις σήραγγες που έχουν ανοιχθεί στην Κακιά Σκάλα στο ρεύμα προς Κόρινθο φέρει το όνομα Ευπαλίνος. Το όνομα αυτό μου έκανε εντύπωση γιατί ενώ οι ονομασίες των υπολοίπων σηράγγων έχουν σχέση με την ευρύτερη περιοχή και την ιστορία της, το όνομα Ευπαλίνος ήταν άγνωστο για μένα. Κι όμως, μετά από έρευνα στο διαδίκτυο, διαπίστωσα πως όχι μόνο έχει σχέση με την περιοχή αλλά «ανακάλυψα» και ένα σημαντικό κατασκευαστικό επίτευγμα των προγόνων μας, που μας κάνει για άλλη μια φορά να τους θαυμάσουμε. Πριν γράψω γι’ αυτό το έργο και τον αρχιτέκτονά του, για να είναι ολοκληρωμένο το άρθρο, πρέπει να αναφερθώ επιγραμματικά στις άλλες σήραγγες και τη σχέση τους με την περιοχή. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, στην Κακιά Σκάλα έμενε ο ληστής Σκίρωνας ο οποίος σκότωνε τους περαστικούς ρίχνοντάς τους από τα βράχια (Σκιρωνίδες πέτρες). Έτσι έχουμε τη σήραγγα «Σκίρων». Ο Αθηναίος ήρωας Θησέας κατάφερε και έριξε τον Σκίρωνα στο γκρεμό και απάλλαξε τους ταξιδιώτες από αυτόν. Έτσι έχουμε τη σήραγγα «Θησέας». Επίσης υπάρχει η σήραγγα «Αίθρα» την οποία προφανώς την ονόμασαν έτσι από την μητέρα του Θησέα. Τέλος, υπάρχει και η σήραγγα «Γεράνεια» που πήρε την ονομασία της από τα Γεράνεια Όρη, στη νοτιοανατολική απόληξη των οποίων βρίσκεται η Κακιά Σκάλα.

Η σήραγγα «Ευπαλίνος» ονομάστηκε έτσι από τον αρχιτέκτονα του 6ου π.Χ. αιώνα Ευπαλίνο ο οποίος καταγόταν από τα Μέγαρα, που όπως ξέρουμε βρίσκεται πολύ κοντά στην περιοχή. Ποιο ήταν όμως το επίτευγμά που έκανε το όνομά του γνωστό ως την εποχή μας; Σύμφωνα λοιπόν με τον Ηρόδοτο (βιβλίο Γ’ Θάλεια, 60), ο Ευπαλίνος ο γιός του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα, ήταν ο σχεδιαστής και μηχανικός του υδραγωγείου στο Πυθαγόρειο της Σάμου. Το κεντρικό μέρος του υδραγωγείου είναι μια σήραγγα μήκους 1036 μέτρων και διατομής 1,75Χ1,75 μέτρα περίπου. Το έργο έμεινε γνωστό ως Ευπαλίνειο Όρυγμα. Ο Ευπαλίνος κλήθηκε από τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη να κατασκευάσει ένα ιδιαίτερα δύσκολο κι απαιτητικό έργο. Τι είναι αυτό όμως που το κάνει τόσο ξεχωριστό; Χρησιμοποιώντας τις άριστες μηχανικές και μαθηματικές γνώσεις του, ο Ευπαλίνος κατάφερε να ανοίξει τη σήραγγα τρυπώντας το βουνό Άμπελος (σημερινό Κάστρο), σκάβοντας ταυτόχρονα και από τις δυο πλευρές! Οι δύο ομάδες συναντήθηκαν στο κέντρο με απόκλιση μόνο 0,6 μέτρων, παρόλο που η βόρεια ομάδα υποχρεώθηκε να αποκλίνει από την ευθεία γραμμή, λόγω της σαθρότητας των πετρωμάτων. Η ακρίβεια του έργου είναι ασύλληπτη ακόμα και με τα σημερινά μέσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο μετρό των Αθηνών υπάρχουν αποκλίσεις της τάξεως του μέτρου! Επίσης η νότια ομάδα δε χρειάστηκε να αποκλίνει της πορείας της και η νότια σήραγγα ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με την ιδανική ευθεία σε όλο της το μήκος. Από τα πολλά κόκκινα σημάδια που βρέθηκαν στην πλαγιά του βουνού, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο σπουδαίος αυτός μηχανικός είχε σημαδέψει εξωτερικά την κατεύθυνση της σήραγγας και έπειτα την προέβαλε στο εσωτερικό του βουνού. Κατά την κατασκευή της σήραγγας, η πηγή του νερού άρχισε να αναβλύζει χαμηλότερα, συνεπώς δε μπορούσε πλέον με φυσική ροή να οδηγηθεί στη στοά αυτή. Για το λόγο αυτό έγινε αναγκαία η διάνοιξη μιας βοηθητικής, μικρότερης σήραγγας, σε χαμηλότερο επίπεδο. Η μικρότερη σήραγγα διανοίχτηκε μέσα από την κύρια στοά, με τη βοήθεια κάθετων ορυγμάτων. Από το νότιο στόμιο της σήραγγας το υδραγωγείο συνεχίζει για 500 μέτρα προς το κέντρο της πόλης. Να σημειώσουμε ότι ένα μέρος του ορύγματος είναι σήμερα επισκέψιμο.

Οι συνθήκες, οι κατασκευαστικές γνώσεις και οι τεχνικές του 6ου π.Χ αιώνα καθιστούν το έργο του Ευπαλίνου αξιοθαύμαστο. Κάποιες τεχνικές των τελευταίων ετών μόνο μπορούμε να πούμε ότι ίσως ξεπέρασαν αυτές των αρχαίων Ελλήνων. Βέβαια υπάρχει και το θέμα της αντοχής στο χρόνο. Τι νόημα έχει να κάνεις ένα πράγματι καταπληκτικό έργο, αν μετά από μερικά χρόνια πέσει σε αχρηστία. Το υδραγωγείο που κατασκεύασε ο Ευπαλίνος χρησιμοποιήθηκε συνολικά για 1000 περίπου χρόνια και καταστράφηκε, όπως σε όλη την ιστορία πολλά άλλα έργα των αρχαίων Ελλήνων, κατά την εισβολή των Αράβων το 666 μ.Χ. Έκτοτε δε συντηρήθηκε και αφέθηκε στην τύχη του. Τα περισσότερα έργα δημόσιας χρήσης που κατασκευάζονται σήμερα, τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν έχουν ούτε την ίδια αντοχή, ούτε την ίδια λειτουργικότητα αλλά ούτε και την ίδια διαχρονικότητα με αυτά των προγόνων μας. Κι αν τα χίλια χρόνια φαίνονται πολλά, θα ήταν ευχής έργον οι αρμόδιοι φορείς του ελληνικού κράτους να διδαχθούν από τις ικανότητες του μεγάλου μας αρχιτέκτονα, ώστε τα έργα που κατασκευάζουν να έχουν όσο γίνεται περισσότερα κοινά στοιχεία.

Αξίζει να διαβάσετε περισσότερες τεχνικές λεπτομέρειες για το έργο αυτό. Θα διαπιστώσετε ότι το επίπεδο τεχνογνωσίας των αρχαίων Ελλήνων μηχανικών ήταν τόσο υψηλό, που κάνει αυτό το έργο αξεπέραστο στην ιστορία της μηχανικής τεχνολογίας. Πολύ κατατοπιστικό είναι το άρθρο της τοπογράφου Γεωργίας Μακράκη που το βρήκα στη διεύθυνση: www.geotop.gr/artman/publish/article_96.shtml. Γράφοντας το κείμενο, προσπάθησα να δώσω μια συνολική εικόνα της σπουδαιότητας του έργου και να «ιντριγκάρω» τον αναγνώστη (συγγνώμη για τη ξενική λέξη) να διαβάσει περισσότερα. Ελπίζω να το πέτυχα γιατί πραγματικά το αξίζει.